مدیریت شایعات و اطلاعات نادرست در دوران جنگ و اقدامات تروریستی
در شرایط بحرانی مانند جنگ، انفجارها و عملیات تروریستی، سرعت انتشار اطلاعات گاه از سرعت وقوع رخدادها بیشتر می‌شود. در چنین فضاهایی، شایعات و اخبار نادرست به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها گسترش یافته و نه‌تنها احساس ناامنی روانی را در جامعه افزایش می‌دهند، بلکه می‌توانند فرآیند تصمیم‌گیری نهادهای امدادی و بهداشتی را نیز مختل سازند.
تحقیقات روان‌اجتماعی نشان می‌دهد که هرچه اضطراب عمومی جامعه بالاتر باشد، تمایل ناخودآگاه به باور شایعات بیشتر می‌شود. در مناطق درگیر جنگ، افراد در جست‌وجوی معنا و توضیح برای وقایع ناگهانی هستند؛ از این‌رو هر شایعه‌ای که ظاهراً منطقی به‌نظر برسد، به‌سرعت با واکنش هیجانی پذیرفته و بازنشر می‌شود. این چرخه می‌تواند به بحران روانی فراگیر منجر شود.
پیامدهای روانی گسترش شایعات
1. افزایش اضطراب جمعی: گسترش خبرهای غیرموثق احساس خطر دائمی را تشدید می‌کند.
2. فرسایش اعتماد اجتماعی: مردم مرجعیت رسانه‌ها، حتی منابع رسمی را از دست می‌دهند.
3. رفتارهای هیجانی و جمعی خطرناک: هجوم ناگهانی مردم به مراکز درمانی یا پناهگاه‌ها، کمبود منابع اولیه، و تشدید درگیری‌های اجتماعی.
شو تحریک تروماهای پنهان: در جوامعی که پیش‌تر تجربه جنگ یا حملات تروریستی داشته‌اند، بازتولید این پیام‌ها یادآور خاطرات آسیب‌زا می‌شود.
راهبردهای مدیریت شایعات
1. ایجاد مرکز اطلاع‌رسانی واحد در وزارتخانه‌ها یا دانشگاه‌های علوم پزشکی برای هم‌زمان‌سازی پیام‌ها و پاسخ به ابهامات.
2. استفاده از رهبران محلی و نخبگان علمی برای انتقال پیام‌های صحیح و کاهش فضای هیجانی.
3. آموزش سواد رسانه‌ای در سطوح مختلف جامعه برای تشخیص اخبار تأییدنشده.
4. پایش روان اجتماعی (Social Monitoring) رصد کلمات کلیدی و برداشت عمومی از حوادث، به‌منظور مداخله هدفمند روانی و رسانه‌ای.
5. بازتوانی روانی پس از بحران برگزاری جلسات گروهی برای ترمیم حس اعتماد و کنترل مجدد بر زندگی روزمره.
جمع‌بندی
عضویت فعال نهادهای دانشگاهی و پژوهشی در فرآیند «مدیریت شایعات» می‌تواند از بروز «ترومای جمعی رسانه‌ای» جلوگیری کند و زمینه‌ساز بازسازی سالم اعتماد عمومی گردد.
در همایش “چالش‌ها و ظرفیت‌ها در حوزه سلامت، سرمایه‌گذاری و توسعه پایدار”، بررسی تجربیات کشورهای منطقه در این زمینه می‌تواند راهگشای طراحی سیاست‌های مؤثر در سلامت روان بحران‌محور باشد.